Ni kenshi abantu bavuga ko “ukuri kwose gusohoka iyo umuntu yasinze.” Ibi si amagambo gusa ahubwo ni ibintu bimenyerewe mu buzima bwa buri munsi: umuntu aba asanzwe acecetse cyangwa ahisha ibitekerezo bye nyakuri, ariko akimara kunywa inzoga, atangira kuvuga ibintu asanzwe abitsemo cyangwa akavuga ukuri atari bwigere atinyuka kuvuga mu busanzwe. Ariko se, kuki ibi bibaho? Ni iki kiba kiri kubera mu mubiri no mu mitekerereze y’umuntu? Ese ni byo koko inzoga zituma umuntu avugisha ukuri, cyangwa ni uburyo bwo kwirekura gusa?
1. Uko inzoga zigira ingaruka ku bwonko
Inzoga zigira ingaruka kuri système nerveuse centrale (ubwonko n’imyakura). Iyo umuntu anyoye inzoga nyinshi, zimugiraho ingaruka ziganisha ku guta ubwenge buhagije bwo kugenzura ibitekerezo n’imyitwarire. Ibi ni byo bita disinhibition, aho umuntu atakaza ubushobozi bwo kwifata, gukomeza ibanga, cyangwa gutekereza ku ngaruka z’ibyo avuga cyangwa akora.
Ibi bituma umuntu avuga ibintu atari gutinyuka kuvuga igihe ari muzima, cyangwa akagaragaza amarangamutima yari yarahishe igihe kirekire.
2. Ukuri cyangwa amarangamutima akabije?
Abahanga mu mitekerereze bemeza ko inzoga zidahindura ibitekerezo umuntu afite, ahubwo zikuraho igitutu cyamubuza kubivuga. Iyo umuntu anyoye, ashobora gutinyuka kuvuga ukuri yari asanzwe ahisha kubera ubwoba bwo kubabaza abandi, gusebya, cyangwa kwitwaza ko ibintu “bidakwiye kuvugwa.”
Aha ni ho havuka ibitekerezo bikomeye bivugwa n’abasinze: ugasanga umuntu yavuze ukuri ku byo atekereza ku muryango, inshuti, cyangwa ibibazo bye by’imbere mu mutima. Hari abavuga amagambo akomeretsa, abandi bakavuga ibihishe bikababera igisubizo cyangwa gutabaruka.
3. Uko inzoga zirekurira amarangamutima
Inzoga zishobora gutuma amarangamutima akubita hejuru: ibyishimo bikabije, agahinda kenshi, cyangwa uburakari budasanzwe. Ibi byose bituma umuntu avuga ibintu atari asanzwe yatura. Aho gusiba ukuri, akabivuga byose atitaye ku ngaruka.
Iyo umuntu agize intimba cyangwa ikibazo gikomeye, ariko akabura uko agihingura, akenshi asanga inzoga ari yo nzira yonyine yo “kwirekura”. Aho ni ho usanga avuga byose mu buryo bw’umuhangayiko cyangwa amarira, ati: “nari ntakibasha kubyakira.”
4. Ibihe bimwe si ukuri, ni urwitwazo
Nubwo akenshi byitwa “ukuri”, si ibintu byose bivugwa n’uwasinze byakwizerwa 100%. Hari n’abakoresha inzoga nk’urwitwazo rwo kuvuga ibibi bari basanzwe batekereza ariko badashobora kubibazwa igihe barimo gusinda. Abo, baba bazi ibyo bavuga, ariko bakabikora bazi ko bazabyitwaza: “narasinze ntabwo nari nzi ibyo mvuga.”
Ibi bitandukanye n’ukuri gufite ishingiro, kuko hari ubwo inzoga zongerera umuntu ubwiyahuzi bwo kuvuga ibitababereye, aho kuba ukuri kwari kumuri mu mutima.
5. Icyo bisobanuye ku mibanire n’imibanire rusange
Ibi bintu bishobora kugira ingaruka zikomeye ku mibanire y’abantu: hari aho kuvugisha ukuri k’umusinzi kwangiza urukundo, ubucuti, cyangwa akazi. Ariko hari n’aho bigaragariza abantu ikibazo cyari cyaribitswe cyakagombye gukemurwa. Iyo bivuzwe mu buryo bwiza, bishobora gufasha abantu kuganira ku byari bimaze igihe bihishe.
Icyitonderwa: Ukuri ntigukwiye gutegerezwa mu nzoga
Nubwo byumvikana ko umuntu ashobora kuvugisha ukuri iyo yanyweye inzoga, ntabwo ari byo byifuzwa. Ukuri kugomba kuvugwa igihe cyose n’ubushake bwo gusobanura no gukemura, aho gutegereza ko ubwonko businzira kugira ngo butavumbura ibanga. Kumenya kuvugisha ukuri mu gihe nyacyo ni ikimenyetso cy’ubushobozi bwo kwiyubaka no kubana neza n’abandi.
Nubwo abantu benshi bavuga ko ari bwo bavugisha ukuri iyo basinze, igisubizo nyacyo ni uko inzoga zishobora gusenya ubushobozi bwo kwifata, bigatuma ibiri mu mutima bisohoka. Ariko si ibintu byose bivugwa muri icyo gihe bikwiye gufatwa nk’ukuri ku buryo butaziguye. Kurera umuco wo kuvugisha ukuri mu buzima busanzwe, ni yo nzira nziza yo kubaka imibanire irambye.
