LOMÉ, TOGO — Inteko Ishinga Amategeko ya Togo yemeje impinduka ku Itegeko Nshinga zitavuzweho rumwe, zihindura uburyo igihugu kiyoborwamo, zituma Perezida Faure Gnassingbé ashobora gukomeza kuba ku butegetsi igihe kirekire, atagombye guhatana mu matora ya rubanda nk’uko byahoze.
Izi mpinduka, zemejwe ku wa Gatanu, zashyizeho système parlementaire aho Perezida w’igihugu azajya atorerwa mu Nteko Ishinga Amategeko aho gutorerwa n’abaturage, kandi agakorana na Minisitiri w’Intebe nk’umuyobozi ushinzwe imirimo ya buri munsi y’igihugu. Abanenga bavuga ko iyi ari nzira nshya yo gukomeza gufata ubutegetsi mu buryo bunyuranyije n’amahame ya demokarasi.
Faure Gnassingbé aguma ku butegetsi nyuma y’imyaka 19
Faure Gnassingbé amaze imyaka 19 ku butegetsi, asimbuye se Gnassingbé Eyadéma wayoboye Togo imyaka irenga 38 kugeza apfuye mu 2005. Iri vugururwa rishya ry’Itegeko Nshinga rivuze ko ashobora kongera gutorerwa indi myanya nk’umukuru w’igihugu binyuze mu nteko, ibyo bamwe basanga ari ukwigira umwami mu izina rya repubulika.
“Ibi ni ihirikwa ry’inzego ryakorewe mu nteko. Ntabwo ari ivugururwa ry’itegeko nshinga. Ni ihame ryo kugundira ubutegetsi,” biri mu byo yatangaje Brigitte Adjamagbo-Johnson, umwe mu bayobozi b’ishyaka ritavuga rumwe n’ubutegetsi.
Abashyigikiye ivugururwa bavuga ko ari intambwe ishimangira ituze
Ku rundi ruhande, abadepite ba Rassemblement du Peuple Togolais (RPT), ishyaka riri ku butegetsi, bavuga ko impinduka zigamije kongera ituze mu buyobozi bw’igihugu no gukemura ibibazo by’ingutu bya politiki byagiye bigaragara mu matora ya buri gihe.
“Turimo kubaka sisitemu itajegajega izatuma ubuyobozi butekanye, butarangwamo imvururu za buri gihe zishingiye ku matora,” byavuzwe na Perezida w’Inteko Ishinga Amategeko, Yawa Djigbodi Tsègan.
Impaka ku ihindurwa ry’ubutegetsi muri Afurika
Iri vugururwa riri mu bikomeje gutera impaka muri Afurika aho abategetsi bamwe bashinjwa guhindura amategeko kugira ngo bagume ku butegetsi, bikozwe mu izina ry’amavugurura cyangwa iterambere. Ibihugu nka Tchad, Côte d’Ivoire, Congo-Brazzaville, Uganda na Rwanda byagiye binengwa n’imiryango mpuzamahanga mu gihe abategetsi babyo bahinduraga Itegeko Nshinga kugira ngo bongere manda zabo cyangwa bavaneho imbibi zabyo.
Mu gihe Togo yari iteganyijwe gukora amatora rusange muri 2025, iyi mpinduka bivuze ko Perezida atazongera kwiyamamariza uyu mwanya mu buryo busanzwe, ahubwo azashobora gushyirwaho n’abadepite b’ishyaka rye riri ku butegetsi. Ibi byahise bivugisha abatavuga rumwe n’ubutegetsi, bamwe batangira kwita Togo “ubwami burangajwe imbere n’umuryango umwe.”
Ijwi ry’abaturage ririmo guterwa icyasha
Mu mijyi imwe ya Togo haragaragaye imyigaragambyo y’abatavuga rumwe n’ubutegetsi n’abaturage basaba ko Itegeko Nshinga ryariho rikomeza kubahirizwa. Polisi yasubije iyo myigaragambyo ku ngufu, harafatwa bamwe, abandi barakomereka. Amnesty International n’izindi mpuzamiryango zasabye ko uburenganzira bwo kwigaragambya bwubahirizwa, kandi ko hazabaho “ubwisanzure nyabwo bwa politiki.”
